Op de middag van 2 oktober vertrok een wel heel bijzondere trein vanaf station Leeuwarden. Ruim 50 gasten van community art-project De Reis van Keunstwurk waren aanwezig om op de route Leeuwarden-Buitenpost verschillende geslaagde Reisprojecten te ontdekken in de langszoevende weilanden. Speciaal voor de gelegenheid reserveerde Arriva een coupé voor de geïnteresseerden. Door de vrolijke versiering van stickers en vlaggen kreeg de middag direct een feestelijk tintje. Niet verwonderlijk dat de conducteur het gevoel kreeg op schoolreis te zijn: “Kriebels in de buik, een beetje gezonde spanning, om vervolgens op tijd uit het raam te kijken om maar niks te missen.”
Zes prachtige Reisprojecten presenteren zich in de weilanden tussen Leeuwarden en Buitenpost. Het is opletten geblazen, want de trein rijdt snel, je knippert een keer met je ogen en je bent er alweer voorbij. Gelukkig was daar reisleider André Caron om de gasten op onderhoudende wijze te attenderen op een aankomend project. Het gaat veel om relatief kleinere initiatieven, die op lokaal niveau grote impact kunnen hebben, maar voor het grotere publiek vaak weinig zichtbaar zijn. Door mee te doen aan De Reis Coupé kunnen ze daar in één klap – of beter gezegd: treinrit – iets aan doen. Immers, niet alleen die 50 geïnteresseerden in De Reis Coupé, ook gewone reizigers zien de projecten aan zich voorbij trekken.
Foute grappen, lokale verhalen en sterke vrouwen
In de trein zit een bont gezelschap van initiatiefnemers, makers, investeerders, partners en andere geïnteresseerden. Zij maken in de trein kennis met zes projecten. Allereerst Borderline Offensive, tegenover de golfbaan net buiten Leeuwarden. Op een groot spandoek staat te lezen: “Ken je deze foute grap al? Hoe noem je een N/ederlander die…” Het doek is op een strategische plaats ‘omgewaaid’, achter de N, om de kijker op het verkeerde gedachtespoor te zetten. Borderline Offensive is een Europees project, dat zich richt op kunst, humor en interculturele dialoog. Even verderop raast de trein langs Tytsjerk, waar voor de zomer International Art Camp Tytsjerk is georganiseerd. Kunstenaars uit allerlei landen werkten – samen of alleen – aan kunstwerken rondom een lokaal verhaal: in 1944 ving het dorp maar liefst 170 oorlogsvluchtelingen uit Tiel op. Ondanks dat deze mensen heel ‘anders’ waren (ze spraken een andere taal en waren Rooms), werden ze liefdevol opgenomen. In een weiland bij de spoorovergang staan verschillende kunstwerken die tijdens de kunstweek werden gemaakt. Even verderop, na de fly-over bij de nieuwe N355, staat een prachtige vrouw statig in de weide. Haar knaloranje jurk wappert dramatisch achter haar aan. Zij staat symbool voor het project Heldinnen in ’t Veen, dat net met een tentoonstelling gestart is in Museum Heerenveen. Het project wordt georganiseerd door De Muze Community Art en richt zich op al die gewone, maar toch bijzondere vrouwen in Heerenveen. Vrouwen die moeilijkheden overwonnen in hun eigen leven, die iets hebben betekent voor een ander, of voor de gemeenschap.
Plussen, de boot missen en lokale schoonheid
Voorbij station Feanwâlden missen we bijna de presentatie van PlusMienskip. Daar staan kinderen al uren klaar om op het moment supreme, wanneer de trein langs dendert, de grote plus van stof uit te vouwen. De + is het verbindingsteken bij uitstek en bracht de inwoners van de dorpen Katlijk, Bontebok en Mildam deze zomer dichter bij elkaar. De kers op de taart was een heuse PlusMienskipsdei in september.
Het volgende project langs de spoorlijn lijkt even helemaal mis te gaan. Op een parallelweg in de Westereen zien we ineens iemand in een gele jas hard rennen. Zou ze erbij horen? Zou het project Buiten de Boot niet door hebben gehad dat de trein er al aankwam? Niets van dat alles gelukkig: die rennende mensen (het waren er zelfs meer dan één) horen erbij! Zij rennen om de bus te halen, die net wegrijdt bij de halte. Op de zijkant staat groot het woord BOOT geschreven. Het is een flinke knipoog naar het drama dat zich in juni voltrok in Leeuwarden: toen ging hun pand, inclusief decor, in vlammen op. Ze misten de boot en konden hun theaterstuk De Oare niet uitvoeren. Gelukkig kwamen ze er sterker uit en besloten ze om door te gaan. Het stuk staat nu gepland voor november en december. Vlak voordat we station Buitenpost binnenrijden komt het allerlaatste project langs: LandschapsSymfonie. Met een mini-symfonieorkestje die achter een aanhangwagen met grote foto van het Friese platteland aanloopt, is direct duidelijk waar het project om draait. Samen met bewoners wil LandschapsSymfonie aandacht vragen voor de grote diversiteit en schoonheid (in natuur én cultuur) van de Noardlike Fryske Wâlden door een bijzondere voorstelling op de planken te zetten. De voorbereidingen van het project zijn in volle gang, de voorstelling wordt verwacht in de zomer van 2019.
Platform en netwerk
Na deze enerverende treinreis houdt het programma van de dag nog niet op. In Buitenpost zijn we te gast bij de Kruidhof, de Hortus van Friesland. In het Tuincafé worden we verwelkomd met koffie, thee en gebak en is er tijd om in een informele setting te praten met de initiatiefnemers van de projecten. Naast de zes die zich onderweg presenteerden, zijn ook de projecten Moeders en Dochters (een project rondom cultuur en eten in de Vrijheidswijk in Leeuwarden), Game Hall Plataanschool (waarbij leerlingen van de Plataanschool een ontmoetingsplek maakten voor alle kinderen in de wijk) en Wereldburgumer (dat Burgum met een ludieke nachtelijke wandeltocht naar Leeuwarden op de kaart zette) aanwezig.
Rozemarijn Strubbe, die als adviseur cultuurparticipatie intensief betrokken is bij De Reis en zijn projecten, vertelt hoe de afgelopen jaren eruit hebben gezien. Sinds 2011 zijn er ongeveer 40 Reisprojecten georganiseerd. Makers en initiatiefnemers worden begeleid van idee, naar plan, naar praktische uitvoering. Het is een grillig proces, soms loopt het op rolletjes, soms ook stuit de organisatie op weerstand en moeten ze hun gemeenschap nog overtuigen. De Reis helpt hen daarbij. De makers nemen deel aan Reislabs, waar ze kennismaken met andere projecten, overleggen, samen leren en samen werken. Zo is De Reis een platform én een netwerk, dat projecten steeds weer een stapje verder kan brengen. Projectideeën ontstaan soms in dorpen of wijken, maar ook in andere kleine ‘gemeenschappen’, zoals bij een voetbalclub, of een bedrijf. Binnen De Reis is ruimte voor al die verschillende doelgroepen.
Ook na 2018, wanneer Leeuwarden geen Culturele Hoofdstad meer is, blijft De Reis doorgaan als aanjager van community art-projecten in Friesland. De Reis Coupé liet zien welke mooie dingen kunnen ontstaan, wanneer initiatiefnemers, makers, bewoners en lokale overheden samenwerken om maatschappelijke verandering in gang te zetten. In 2019 is er nog volop ruimte voor een nieuwe ronde spraakmakende en verrassende projecten. Aan het eind van een inspirerende culturele Reismiddag heffen we het glas op alle mooie projecten die al werden georganiseerd, die nu bezig zijn én hopelijk op al het moois dat de toekomst nog brengt voor De Reis. Proost!
